“Tư duy tối ưu hóa” có thực sự tốt cho sức khỏe?

Nếu bạn thường xuyên lướt web tìm kiếm nội dung về sức khỏe thể chất và tinh thần, chắc hẳn bạn đã từng nghe đến thuật ngữ “tối ưu hóa”. Tối ưu hóa chỉ sự nỗ lực làm cho mọi thứ trở nên tốt nhất có thể – phiên bản “tối ưu”. Một thập kỷ trước, thuật ngữ này chủ yếu được sử dụng trong chiến lược nơi làm việc, mô tả cách tư duy tích cực có thể tăng năng suất lao động.

Tuy nhiên, thời gian gần đây, thuật ngữ này đã “bùng nổ” trong các thông điệp về sức khỏe, không chỉ bởi những người có sức ảnh hưởng hay các thương hiệu quảng bá sản phẩm, mà còn trong các sáng kiến và nghiên cứu khoa học về sức khỏe cộng đồng. Giờ đây, chúng ta được khuyến khích tối ưu hóa hầu hết mọi thứ: chế độ ăn uống, giấc ngủ, sức khỏe tim mạch, sức khỏe não bộ, hệ vi sinh đường ruột, thói quen tập luyện và thậm chí cả tuổi thọ.

Cách tiếp cận này thường được coi là con đường dẫn đến cuộc sống khỏe mạnh, lâu dài và cải thiện sức mạnh thể chất lẫn tinh thần. Tuy nhiên, theo quan điểm của các chuyên gia tâm lý lâm sàng và khoa học hành vi, “tư duy tối ưu hóa” mang nhiều đặc điểm giống chủ nghĩa cầu toàn – một đặc điểm tính cách có liên quan đến sức khỏe tâm thần kém hơn.

Vậy, hai khái niệm này giống nhau ở điểm nào? Và đâu là cách tiếp cận lành mạnh hơn?

Những điều cần biết về chủ nghĩa hoàn hảo

Chúng ta hiện chưa có nhiều nghiên cứu về tác động của “tư duy tối ưu hóa” đối với sức khỏe thể chất, tinh thần và cảm xúc. Tuy nhiên, những ảnh hưởng tiêu cực của chủ nghĩa cầu toàn đã được chứng minh rõ ràng.

Chủ nghĩa cầu toàn là một đặc điểm tính cách ổn định theo thời gian, liên quan đến việc liên tục theo đuổi các tiêu chuẩn cao và kết quả hoàn hảo. Người có đặc điểm này thường lo sợ “làm sai”.

Chủ nghĩa cầu toàn ảnh hưởng đến cả nam và nữ, phổ biến ở:

• Người dễ căng thẳng, lo âu

• Người thành tích cao (sinh viên, vận động viên, học giả)

• Người có lòng tự trọng thấp

Đặc điểm này cũng liên quan đến rối loạn ám ảnh cưỡng chế, rối loạn lo âu lan tỏa và rối loạn ăn uống.

Nhiều kiểu suy nghĩ trong “tư duy tối ưu hóa” tương đồng với chủ nghĩa cầu toàn. Vì vậy, dù không phải đặc điểm tính cách, lối tư duy này vẫn có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần.

Điểm chung giữa tư duy tối ưu hóa và chủ nghĩa cầu toàn

1. Liên tục theo đuổi các tiêu chuẩn cao

Không chỉ ngủ hay ăn uống lành mạnh, mà phải đạt mức “hoàn hảo” và “tối ưu”.

2. Bận tâm đến kết quả

Tập trung quá mức vào mục tiêu có thể gây lo âu, sợ thất bại và suy nghĩ miên man.

3. Liên tục kiểm tra hiệu suất

Ví dụ: theo dõi giấc ngủ bằng thiết bị thông minh, đếm calo, đo mức tăng cơ… Những hành vi này có thể làm tăng căng thẳng và liên quan đến rối loạn ám ảnh cưỡng chế.

4. Trì hoãn và né tránh

Khi sợ rằng mình không thể hoàn thành nhiệm vụ một cách hoàn hảo, người cầu toàn dễ trì hoãn hoặc tránh né hoàn toàn.

5. Tư duy đen – trắng

Mọi thứ chỉ có “đúng hoặc sai”, “tốt hoặc xấu”, “lành mạnh hoặc không lành mạnh”, không có vùng xám. Điều này dễ làm tăng nỗi sợ thất bại.

Tìm kiếm sự cân bằng

“Tư duy tối ưu hóa” có thể hữu ích đối với một số người. Tuy nhiên, ở những người có xu hướng cầu toàn, nó có thể:

• Tăng căng thẳng

• Gây rối loạn lo âu

• Ảnh hưởng sức khỏe tinh thần

Nếu bạn muốn giảm áp lực này, có thể thử:

✅ Đặt mục tiêu thực tế: tập trung vào khả năng đạt được.
✅ Chọn mục tiêu dựa trên giá trị cá nhân: ví dụ, tận hưởng bữa tối cùng gia đình thay vì chỉ tập trung “ăn lành mạnh”.
✅ Ghi nhận tiến bộ: thay vì chỉ nhìn vào mục tiêu cuối cùng.
✅ Tham khảo ý kiến chuyên gia: bác sĩ, chuyên gia tâm lý có thể điều chỉnh mục tiêu chính xác hơn theo tình trạng sức khỏe.

Nếu bạn đang phải đối mặt với chủ nghĩa cầu toàn, căng thẳng và lo âu gia tăng, hãy đến khám và tư vấn chuyên môn. Dựa trên bằng chứng khoa học, các phương pháp như liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) có thể giúp định hình lại suy nghĩ và hành vi không lành mạnh.

Bệnh viện An Sinh
(Nguồn tham khảo: Independent)

Sức khỏe và hạnh phúc của gia đình bạn