Ước tính có khoảng 5,2 triệu người Mỹ đang sống chung với bệnh Alzheimer (AD) – dạng sa sút trí tuệ phổ biến nhất trên thế giới và là nguyên nhân tử vong đứng thứ sáu tại Mỹ. Đến năm 2025, con số này dự kiến sẽ vượt quá 7 triệu người, tăng 40% do thế hệ bùng nổ dân số bước vào tuổi già và tuổi thọ trung bình ngày càng cao.
Mặc dù nguy cơ mắc AD tăng theo tuổi, nhưng đây không phải là quá trình lão hóa bình thường. Alzheimer khởi phát sớm có thể xảy ra ở người dưới 65 tuổi, mặc dù chiếm tỷ lệ nhỏ. Phần lớn còn lại là Alzheimer khởi phát muộn.
Nguyên nhân và cơ chế bệnh
Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác xuất phát từ tổn thương tế bào thần kinh trong não, làm gián đoạn khả năng giao tiếp. Theo thời gian, sự chết dần của nơ-ron gây ảnh hưởng đến:
-
Trí nhớ và khả năng học tập
-
Tâm trạng và hành vi
-
Chức năng thể chất, như đi lại và nuốt
Phòng ngừa bệnh Alzheimer
Một số cách giảm nguy cơ mắc Alzheimer:
-
Duy trì vận động: Hoạt động thể chất giúp tăng lưu lượng máu lên não, cải thiện việc sử dụng oxy và glucose.
-
Chế độ ăn Địa Trung Hải: Ít thịt đỏ, nhiều trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt, dầu ô liu, cá béo.
-
Thử thách trí não: Học ngoại ngữ, đọc sách khó, chơi nhạc cụ, tham gia hoạt động xã hội.
-
Bảo vệ đầu: Thắt dây an toàn, đội mũ bảo hiểm khi chơi thể thao hoặc đi xe cơ giới để giảm nguy cơ chấn thương sọ não.
Chẩn đoán Alzheimer
Bác sĩ thường chẩn đoán bằng cách loại trừ nguyên nhân khác gây triệu chứng. Một số dấu hiệu sớm gồm:
-
Mất trí nhớ ảnh hưởng đến sinh hoạt
-
Khó lập kế hoạch, giải quyết vấn đề
-
Khó hoàn thành công việc quen thuộc
-
Nhầm lẫn thời gian, địa điểm
-
Khó đọc, viết, hoặc giao tiếp
-
Thay đổi tâm trạng, tính cách
Các công cụ hiện đại giúp phát hiện Alzheimer sớm hơn qua dấu ấn sinh học trong máu, dịch não tủy hoặc hình ảnh não.
Ba giai đoạn được đề xuất:
-
Alzheimer tiền lâm sàng: Có thay đổi trong não nhưng chưa xuất hiện triệu chứng.
-
Suy giảm nhận thức nhẹ (MCI) / hành vi nhẹ (MBI): Có dấu hiệu trí nhớ, hành vi thay đổi nhưng chưa mất khả năng tự lập.
-
Sa sút trí tuệ: Xuất hiện triệu chứng rõ rệt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống.
Điều trị bệnh Alzheimer
Hiện chưa có cách chữa khỏi, nhưng có nhiều biện pháp cải thiện triệu chứng và duy trì chất lượng cuộc sống.
-
Thuốc ức chế cholinesterase: Ngăn phân hủy acetylcholine, hỗ trợ trí nhớ.
-
Memantine: Dùng cho giai đoạn nặng, điều chỉnh glutamate trong não.
-
Thuốc khác: Chống trầm cảm, chống loạn thần (theo chỉ định bác sĩ).
-
Nghiên cứu mới: Nhắm vào mảng beta amyloid, protein tau và viêm thần kinh.
Sống chung với bệnh Alzheimer
Người bệnh và gia đình có thể:
-
Xây dựng đội ngũ chăm sóc gồm bác sĩ, chuyên gia trị liệu, dinh dưỡng, cố vấn tài chính.
-
Tập thể dục thường xuyên.
-
Duy trì vệ sinh giấc ngủ.
-
Tham gia nhóm hỗ trợ để giảm lo lắng, trầm cảm.
Dành cho người chăm sóc
-
Khuyến khích sự độc lập ở giai đoạn sớm.
-
Thiết lập lịch sinh hoạt ổn định.
-
Trở thành “ký ức” cho người bệnh.
-
Luôn lắng nghe và đồng hành.
-
Sống trọn từng ngày, giảm kỳ vọng không cần thiết.
Nghiên cứu nổi bật tại Johns Hopkins
-
Phát hiện Alzheimer trước khi có triệu chứng nhờ tỷ lệ protein tau và amyloid-beta.
-
Chất lượng giấc ngủ có liên quan đến mức protein beta amyloid trong não.
-
Vẽ bản đồ thoái hóa nơ-ron, giúp hiểu rõ tiến trình bệnh.
Định nghĩa quan trọng
-
Amyloid-beta: Protein tạo mảng bám trong não.
-
Protein Tau: Tạo rối loạn trong tế bào não.
-
Nơ-ron: Tế bào thần kinh truyền tín hiệu trong não.
-
Ngũ cốc nguyên hạt: Thực phẩm giàu dinh dưỡng, giảm nguy cơ tim mạch và tiểu đường.
-
Yếu tố nguy cơ: Điều kiện làm tăng khả năng mắc bệnh (ví dụ: hút thuốc, béo phì).
Bệnh viện An Sinh (Nguồn tham khảo: Hopkinsmedicine)
Sức khỏe và hạnh phúc của gia đình bạn
