Dưỡng chất cũng là độc chất

Hầu hết các loại dầu gội đang bày bán trên thị trường có thành phần chủ yếu là các chất có hoạt tính bề mặt anion hoặc phi anion, tinh dầu thơm và rất nhiều nước. Ngoài ra, có thể có ethanol, methanol hoặc isopropyl alcohol. Các loại muối chủ yếu trong các sản phẩm tắm gội là muối vô cơ, thường thấy là natri clorua không độc. Sữa tắm có thành phần chủ yếu là chất hoạt tính bề mặt, chất chuyển thể sữa, chất bảo quản và muối khoáng hoặc dầu thực vật. Một số loại sữa tắm có thành phần chính là tinh dầu như khuynh diệp hay bạc hà. Việc tắm gội với những chất này thường không có vấn đề gì, ngoại trừ những người có cơ địa nhạy cảm với một hoặc nhiều thành phần trong sản phẩm, có thể làm tăng phản ứng nhạy cảm gây viêm da dị ứng. Nếu nuốt vào một lượng nhỏ đáng kể dầu gội, sữa tắm cũng có thể gây ngộ độc nhẹ hoặc rối loạn tiêu hoá; lượng nhiều có thể làm rối loạn các chất điện giải, nếu hít sặc vào phổi sẽ gây viêm phổi hoá học.

Độc chất đáng chú ý nhất trong dầu gội, sữa tắm là isopropyl alcohol, được hấp thụ và phân phối nhanh chóng, với thể tích phân phối 0,6l/kg. Nó được men alcohol dehydrogenase chuyển hoá thành acetone với chu kỳ bán huỷ từ 2,5 – 3 giờ. Với dung dịch isopropyl alcohol 70%, chỉ cần nuốt vào từ 0,5 – 1ml/kg là đã đủ để gây ngộ độc. Những loại dầu tắm mà trong thành phần có các tinh dầu được cho là an toàn như: khuynh diệp, nhựa thông, dầu thông, bạc hà, quế, các chất cồn, ester, ketones… cũng có thể gây đỏ ngứa da do viêm da dị ứng, xuất hiện trong khoảng 12 giờ sau khi tiếp xúc. Tinh dầu còn gây kích thích niêm mạc, chỉ cần 10ml chế phẩm dầu đậm đặc đủ gây co giật và ức chế thần kinh trung ương. Thành phần cồn cũng có thể hạ đường huyết. Riêng tinh dầu bạc hà trong dầu tắm có nguy cơ độc nhiều hơn. Nuốt phải lượng nhiều gây buồn nôn, ói mửa, đau bụng, có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương. Nếu trong thành phần có chứa chất bay hơi pulegone, sẽ chuyển hoá thành độc chất đối với gan, phổi và chỉ cần 5ml đủ xuất hiện triệu chứng ngộ độc, nếu nuốt đến 15ml, dễ đi đến tử vong. Suy thận thường gặp sau khi uống lượng nhiều dầu chứa bạc hà.

Chưa có thuốc giải độc

Khi xảy ra ngộ độc các loại hoá mỹ phẩm, tốt nhất sớm đưa nạn nhân đến các cơ sở y tế để được cấp cứu kịp thời và đúng cách. Trường hợp nuốt phải lượng ít, không cần thiết làm các xét nghiệm. Trường hợp có triệu chứng do nuốt phải tinh dầu hoặc cồn, phải xét nghiệm nồng độ các chất điện giải, công thức máu, theo dõi lượng đường máu và chức năng đông máu, chức năng gan thận, tổng phân tích nước tiểu, điện tâm đồ. Cũng cần đo nồng độ aspirin và acetaminophen trong máu. Những bệnh nhân nuốt isopropyl alcohol, phải làm thêm các xét nghiệm định lượng isopropyl alcohol trong huyết thanh, nồng độ acetone, độ thẩm thấu, khí máu động mạch, độ bão hoà oxy máu. Ngoài ra, cũng cần được theo dõi sát hô hấp và tuần hoàn.

Do độc chất hấp thu và phân bố nhanh nên thao tác rửa dạ dày tại bệnh viện ít có tác dụng mà còn có thể làm nặng hơn tình trạng bệnh. Có thể dùng than hoạt tính với hy vọng hấp thu phần nào lượng độc chất đã nuốt vào. Hiện chưa có thuốc giải độc nên các trường hợp nuốt isopropyl alcohol hoặc các hợp chất chứa cồn với liều lượng lớn, cần xử trí như một ca ngộ độc rượu cồn, phải lưu ý nguy cơ hạ đường huyết, rối loạn chất điện giải và xử trí đảm bảo hô hấp. Ngộ độc vào mắt, cần rửa mắt bằng nhiều nước ấm hoặc nước muối, sau đó điều trị triệu chứng và nâng đỡ. Tinh dầu bạc hà làm giảm lượng glutathione ở gan, trường hợp này có thể dùng thuốc N-acetylcysteine giải độc.

BS Nguyễn Thị Kim Thoa
Trưởng khoa nội tổng quát,
bệnh viện Nhi đồng 1, TP.HCM