Ứng phó với những thay đổi hình dáng

Người bệnh hoá trị liệu cần hiểu một số tác dụng phụ của thuốc có thể ảnh hưởng đến thay đổi hình dáng bên ngoài của mình như sụt cân, rụng tóc… đến thể chất bên trong như nôn ói, đau rát thượng vị, giảm bạch cầu và hồng cầu, giảm khả năng tình dục… Tất cả những dấu hiệu này sẽ ảnh hưởng đến tâm sinh lý của người bệnh và tâm lý của người nhà người bệnh. Do đó, nhân viên y tế phải biết cách chăm sóc giúp người bệnh an tâm và thích nghi với các dấu hiệu trên, bằng cách cung cấp thông tin và hướng dẫn họ cách chăm sóc trước, trong và sau khi truyền hoá trị trong thời gian sáu tháng. Đây là khoảng thời gian rất dài mà người bệnh phải chịu đựng.

Rụng tóc: cần khuyến khích người bệnh tóc quá mỏng hay ít chọn mua ngay bộ tóc giả phù hợp với gương mặt trước khi tóc rụng, để tránh ảnh hưởng trước khi họ thấy hình dạng mình biến đổi. Nên sử dụng dầu gội có protein và kem. Sử dụng dầu xả 4 – 7 ngày/lần để tránh khô tóc, dùng lược thưa để giảm rụng tóc. Tránh sử dụng quá nhiều dầu gội. Tránh chà xát nhiều trên da đầu. Tránh dùng máy sấy tóc, cuộn tóc, uốn tóc, keo xịt tóc vì có nguy cơ kích ứng da đầu, gây rụng tóc.

Sụt cân: nên áp dụng chế độ ăn thích hợp, chọn những kiểu quần áo, màu sắc phù hợp như màu sáng; mặc áo tay dài để tránh phô ra sự khẳng khiu của hai cánh tay. Sử dụng kem dưỡng da để tránh tình trạng khô da hay nhăn da. Cắt ngắn móng tay để tránh gãi làm trầy xước da. Tránh mặc quần áo màu xanh da trời hay xanh lá. Tránh mặc quần áo quá bó sát hay mặc áo hở cổ quá sâu sẽ phô ra hai xương đòn hay xương ức. Tránh lau rửa, tắm thường xuyên trong ngày vì da bốc hơi nhanh, dễ gây khô da.

Niêm mạc môi miệng đau, khô, loét; đóng vẩy lưỡi, chảy máu nướu răng…: cần hướng dẫn người bệnh cách nhìn vòm họng trong gương để quan sát các dấu hiệu viêm, lở miệng. Các triệu chứng này thường xuất hiện sau khi điều trị hoá chất từ 4 – 14 ngày. Ngoài ra, cũng cần quan sát các dấu hiệu đỏ, khô, niêm mạc vàng hay trắng. Phân biệt viêm miệng do nấm candidas với các loại viêm miệng khác. Mang răng giả khớp với hàm. Vệ sinh răng miệng với nước muối 0,9% mỗi hai giờ. Dùng bàn chải loại mềm hay sử dụng tăm bông, hoặc dùng ống tiêm bơm rửa, tránh làm người bệnh bị đau hay trầy xước niêm mạc miệng do dụng cụ.

Ăn ít nhưng ăn nhiều lần trong ngày

Nên chuẩn bị thuốc chống ói trước khi cho ăn theo y lệnh. Tạo môi trường yên lặng, thoải mái. Bổ sung cho thực đơn những thức ăn nhạt, ấm, năng lượng cao, protein cao để ngăn nôn ói và cung cấp nhiều năng lượng hơn. Ăn ít nhưng ăn nhiều lần trong ngày để giúp dạ dày trống, tránh cảm giác no. Ăn và uống phải nuốt chậm để hưởng được hương vị thức ăn. Khuyến khích người bệnh nhai chewinggum, uống nước chanh ấm, ăn kẹo có vị chua để kích thích bài tiết tuyến nước bọt. Tránh ép người bệnh phải ăn hay dùng các câu nói như: ốm quá cần phải ăn. Không cho người bệnh nhìn, ngửi, nghe các thức ăn không đúng khẩu vị, dễ làm nôn ói. Tránh những thức ăn tạo hơi như rau trộn, bông cải, bia… Cho người bệnh uống nhiều nước. Sử dụng vaseline giúp ẩm môi.

Tránh sử dụng glycerine hay nước cốt chanh sẽ làm khô môi miệng và gây rát cho người bệnh. Tránh sử dụng nước uống hay thức ăn quá nóng, quá lạnh có vị chua. Tránh hút thuốc, uống rượu.

Cử nhân điều dưỡng Nguyễn Thị Ngọc Sương,
trưởng phòng điều dưỡng bệnh viện đại học Y dược TP.HCM