Tuy chưa có thống kê nhưng qua các câu hỏi tư vấn sức khoẻ, dễ dàng nhận thấy có nhiều người đã và đang ngộ nhận về công dụng của fluor.

Hằng ngày cơ thể cần rất ít fluor

Với mong muốn con mình có hai hàm răng trắng bóng, đều như bắp, chắc khoẻ đã thôi thúc không ít phụ huynh tìm mua các chế phẩm chứa fluor cho trẻ dùng thường xuyên, như: kem đánh răng, nước súc miệng, kẹo chewing-gum hoặc các thực phẩm có bổ sung fluor (fluoride supplements). Chế phẩm chứa càng nhiều fluor càng được ưu tiên lựa chọn. Ngay trong nhiều mẫu quảng cáo, cũng đánh vào tâm lý này bằng những câu nhấn nhá làm đậm hàm lượng và công dụng của fluor có trong sản phẩm.

Đúng là fluor có chức năng tham gia vào quá trình phát triển răng, tạo ngà răng và men răng, giúp răng bền vững hơn trước các tác nhân gây bệnh sâu răng. Tuy nhiên, có phải dùng nhiều fluor là tốt?

Hàng ngày, cơ thể chúng ta phải được cung cấp đủ năm nhóm chất dinh dưỡng qua thức ăn, thức uống: chất đạm, chất bột đường, chất béo, vitamin và chất khoáng. Fluor chính là chất dinh dưỡng nằm trong nhóm chất khoáng và là chất khoáng vi lượng, với ký hiệu hoá học là F. Gọi là vi lượng vì hàng ngày cơ thể ta cần rất ít fluor. Lượng cung cấp qua thức ăn thức uống của fluor tính bằng miligram (mg), như trẻ từ 1 – 3 tuổi cần 0,7mg/ngày, trẻ từ 4 – 8 tuổi cần 1,0mg/ngày, trẻ từ 9 tuổi trở lên và người trưởng thành cần 2 – 4mg/ngày. Trong khi các chất khoáng đại lượng cần cung cấp lại có lượng tính bằng gram (g), như canxi.

Thiếu hoặc thừa fluor đều hại

Trong cơ thể, fluor tham gia vào quá trình phát triển răng, tạo ngà răng và men răng. Fluor cũng có vai trò quan trọng trong tạo xương bằng cách ảnh hưởng đến điều hoà chuyển hoá canxi và phôtpho. Khi thiếu fluor sẽ dẫn đến bệnh sâu răng và loãng xương. Việc phát hiện mối liên quan giữa thiếu fluor và bệnh sâu răng bắt nguồn từ thế kỷ thứ 19, khi người ta quan sát trong răng, đặc biệt ở ngà và men răng có chứa fluor. Năm 1902, một số nhà khoa học phát hiện dùng fluor có thể khắc phục bệnh sâu răng vì lượng fluor ở những răng sâu (nhất là men răng) thấp hơn đáng kể so với bình thường. Cũng từ đây, người ta nhận thấy khi lượng fluor trong nước sinh hoạt thấp dưới 0,5mg/l sẽ xảy ra biểu hiện thiếu fluor, thường gặp là tình trạng sâu răng. Vai trò của fluor chống sâu răng chính là ở chỗ nó giúp răng bền vững hơn với môi trường bên ngoài, như bền vững hơn trước tác dụng của các axit hữu cơ có trong thức ăn hoặc các axit này được tạo thành từ đường ăn hàng ngày.

Một đặc điểm quan trọng của fluor là giới hạn thích hợp của hoạt động sinh học chất khoáng này hẹp. Tức là liều bổ sung thích hợp và liều gây độc của fluor rất gần nhau. Thiếu hoặc thừa fluor đều có hại cho cơ thể. Giới hạn cho phép của fluor trong khẩu phần ăn là 2,4 – 4,8mg/kg thực phẩm (giới hạn này cũng áp dụng đối với các chế phẩm bổ sung dinh dưỡng) và trong nước ăn sinh hoạt hàng ngày là 1,2mg/l. Nếu bổ sung fluor quá giới hạn sẽ đưa đến thừa fluor và gây độc. Một loại bệnh thừa fluor hiện nay được nói đến nhiều là bệnh “nhiễm độc fluor ở răng” (dental fluorosis). Đây là bệnh xảy ra ở trẻ được bổ sung quá nhiều fluor trong thời kỳ hình thành và phát triển răng vĩnh viễn. Lứa tuổi dễ bị mắc bệnh nhiễm độc fluor ở răng là từ 1 – 4 tuổi, quá 8 tuổi xem như không có nguy cơ. Loại bệnh nhiễm độc này thể hiện có vệt bẩn màu trắng hoặc vàng ở men răng, kích thước vệt to dần và có thể tạo màu nâu. Trên men răng còn xuất hiện các rãnh, bờ bị ăn mòn, răng trở nên dễ vỡ. Bệnh gây tổn thương các răng vĩnh viễn. Nếu bổ sung thừa fluor dài hạn còn có thể gây ra bệnh “nhiễm độc fluor ở xương” (skeletal fluorosis) làm cho xương yếu, biến dạng, dễ gãy. Bệnh nhiễm độc fluor ở xương còn gây triệu chứng kích thích ruột và đau nhức khớp, dễ chẩn đoán lầm bị bệnh viêm đa khớp dạng thấp.

Như bất cứ chất dinh dưỡng nào, fluor được bổ sung hàng ngày với liều lượng vừa đủ là tốt nhất. Việc lạm dụng, cho dù với động cơ tốt, cũng đều tiềm ẩn những nguy hiểm cho sức khoẻ. Vì vậy, mọi người phải hết sức tỉnh táo trước những lời đường mật của các chương trình quảng cáo khi chọn mua các sản phẩm có chứa fluor.

PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức