Bạn có thể từng thấy một người hút thuốc nhưng sống thọ, hoặc một vận động viên marathon ăn chay lại bị đau tim sớm. Những ngoại lệ này khiến nhiều người tự hỏi: nếu gen quyết định hết, thì lối sống lành mạnh có ý nghĩa gì?

Thực tế, đa số trường hợp cho thấy: ăn uống và tập thể dục thường xuyên có tác động rất lớn đến sức khỏe, đặc biệt với bệnh tim mạch, tiểu đường típ 2, ung thư và Alzheimer.

Di truyền học biểu sinh – Gen và lối sống tác động lẫn nhau

• Gen có thể làm tăng nguy cơ bệnh, nhưng hiếm khi hoạt động đơn lẻ.

• Khuynh hướng di truyền chỉ trở thành bệnh khi được “kích hoạt” bởi môi trường hoặc lối sống.

• Đây gọi là thay đổi biểu sinh: gen có thể “bật” hoặc “tắt” tùy yếu tố bên ngoài như hút thuốc, ăn uống kém, ít vận động.

👉 Vì vậy, lối sống có thể đẩy biểu hiện gen về hướng tích cực hoặc tiêu cực.

Chế độ ăn uống và bệnh tim mạch

• Bệnh tim mạch là nguyên nhân tử vong hàng đầu, nhưng có thể ngăn ngừa tới 80% nhờ lối sống.

• Dù mang gen nguy cơ cao, bạn vẫn có thể giảm 1/3 rủi ro nhờ ăn uống lành mạnh + tập thể dục.

• Khuyến nghị:

  • Ăn nhiều rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.

  • Bổ sung protein nạc (cá, hải sản, các loại hạt).

  • Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, muối, đường.

Vai trò của tập thể dục và bỏ thuốc lá

• Tập thể dục: 150 phút/tuần (khoảng 30 phút mỗi ngày). Không cần marathon – đi bộ, làm vườn, khiêu vũ đều tốt.

• Bỏ thuốc lá: hút thuốc là một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất của bệnh tim, bất kể gen. Cai thuốc mang lại lợi ích ngay cả khi đã mắc bệnh tim.

Gen và tiểu đường típ 2

• Một số biến thể gen (KLF14, ENPP1…) có thể tăng nguy cơ tiểu đường đến 30%.

• Tuy nhiên, 9/10 trường hợp tiểu đường típ 2 có thể ngăn ngừa được bằng lối sống lành mạnh.

• Chương trình Phòng ngừa Tiểu đường cho thấy:

  • Ăn uống và tập luyện: giảm 65% nguy cơ.

  • Dùng metformin: giảm 35% nguy cơ.

Gen và ung thư

• Đột biến BRCA1, BRCA2 làm tăng nguy cơ ung thư vú 45–72%.

• Tuy nhiên, nhiều ca ung thư vú xuất hiện ở người không mang đột biến.

• Lối sống lành mạnh có thể giảm nguy cơ đáng kể:

  • Không hút thuốc.

  • Duy trì cân nặng hợp lý.

  • Ăn uống lành mạnh, hạn chế đường, rượu, nắng gắt.
    👉 Cứ 10 ca ung thư thì có 4 ca có thể ngăn ngừa nhờ lối sống.

Gen và bệnh Alzheimer

• Gen APOE4 làm tăng nguy cơ Alzheimer gấp 2–12 lần.

• Tuy nhiên, nhiều người không mang gen này vẫn mắc bệnh.

• Khoảng 1/3 ca Alzheimer liên quan đến yếu tố có thể kiểm soát: ăn uống, vận động.

• Chế độ ăn MIND (rau xanh, quả mọng, cá, dầu ô liu) được xem là hiệu quả nhất.

Kết luận

Bạn có thể làm mọi thứ đúng nhưng vẫn mắc bệnh – vì gen và môi trường rất phức tạp. Tuy nhiên, điều tốt nhất bạn có thể làm là kiểm soát những gì nằm trong tầm tay:

• Ăn uống lành mạnh.

• Tập thể dục đều đặn.

• Khám sức khỏe định kỳ.

• Tuân thủ điều trị theo hướng dẫn bác sĩ.

Bệnh viện An Sinh (Nguồn tham khảo WebMD)
Sức khỏe và hạnh phúc của gia đình bạn