Theo Hội Tĩnh mạch học TP.HCM, mỗi năm có 5%-7% bệnh nhân phải cắt cụt tay chân do có liên quan đến thuốc lá.
Riêng trong tháng 12-2009, tại khoa Ngoại lồng ngực – mạch máu, BV Nhân dân 115 TP.HCM, số bệnh nhân bị hoại tử các ngón tay, chân do hút nhiều thuốc lá chiếm gần 1/5 tổng số bệnh nhân có bệnh lý mạch máu.
Hút thuốc lá không gây ra cụt chân, cụt tay ngay nhưng trong quá trình hút thuốc, cơ thể hấp thu nhiều chất độc (trong khói thuốc lá có hơn 4.000 độc tố), trong đó có những chất sẽ làm tổn thương thành mạch máu, gây ra tình trạng viêm tắc động mạch, cản trở sự lưu thông dòng máu chảy. Ở những phần cơ thể máu không chạy tới được sẽ bị thiếu oxy và chất dinh dưỡng, dần dần dẫn đến hoại tử. Phần hoại tử sẽ đổi màu tím đen, mất cảm giác và dễ nhiễm trùng. Nếu không cắt bỏ, chất hoại tử sẽ vào hệ tuần hoàn gây ra nhiễm trùng huyết và suy đa cơ quan.
Dễ nhầm lẫn với các bệnh về cơ, xương, khớp
Đặc trưng của loại tổn thương viêm tắc động mạch mạn tính gặp ở người hút nhiều thuốc lá thường biểu hiện ở các động mạch nhỏ và trung bình. Chính vì vậy, ngón tay, ngón chân là những nơi đầu tiên xuất hiện các vết loét hay tình trạng tím tái nhất. Từ đây, hoại tử có thể lan rộng đến những phần khác, cao hơn của chi. Bệnh nhân đau nhức nhiều và hạn chế vận động đáng kể.
Người cắt cụt chân, tay bốn lần vì nghiện hút thuốc lá. Ảnh: YÊN THẢO
Ở giai đoạn sớm, người bệnh sẽ có cảm giác đau cách hồi, đầu tiên đau nhẹ, sau tăng dần và thậm chí đau cả khi nằm nghỉ. Do những biểu hiện đau nhức nên một số trường hợp được chẩn đoán nhầm với nhóm các bệnh về cơ, xương, khớp. Ở giai đoạn nặng, người bệnh sẽ thấy tê buốt các đầu ngón, hoại tử và loét chi. Đến đây, dấu hiệu nhận biết bệnh dễ dàng hơn nhưng cũng là lúc khả năng cứu chữa không còn nữa. Như vậy, với những bệnh nhân nghiện hút thuốc lá mà xuất hiện các dấu hiệu thiếu máu nuôi chi, nhất là ngọn chi có thể nghĩ tới tình trạng viêm tắc động mạch mạn tính ở người hút nhiều thuốc lá.
Cắt rồi, hút lại, cắt tiếp!
Có ba phương pháp điều trị bệnh này: Sử dụng thuốc cố gắng làm tăng lưu thông mạch máu và ngăn ngừa cục máu đông; cắt thần kinh giao cảm để phần nào giảm đau và giãn mạch, làm cầu nối động mạch phục hồi lưu thông dòng chảy. Tuy nhiên, phẫu thuật làm cầu nối động mạch cũng có chỉ định riêng và chỉ khoảng 20% trường hợp được thực hiện.
Trên thực tế, việc quyết định áp dụng phương pháp nào phụ thuộc vào nhiều yếu tố và mỗi cách lại có chỉ định và mức độ thành công khác nhau. Đôi khi bệnh nhân tới sớm cũng khó điều trị được hoàn hảo do tắc mạch phức tạp, lan rộng, hoặc tắc hoàn toàn trên một đoạn quá dài… Trái lại, có trường hợp có thể làm được cầu nối mạch máu mà bệnh nhân lại đến quá trễ, các ngón chân, tay hay bàn chân, bàn tay đã hoại tử hoàn toàn. Lúc này, cắt bỏ là giải pháp phải chấp nhận cuối cùng. Nếu phần hoại tử đã lan đến phần khác thì phải cắt bỏ cao hơn. Có trường hợp phải cắt bỏ lên cả hai đùi, sát hai bên háng.
Nếu sau khi cắt bỏ đoạn đã hoại tử mà bệnh nhân lại vẫn hút thuốc lá thì kịch bản quay lại như lúc đầu! Mạch sẽ lại tắc các động mạch chỗ khác, hoại tử các ngọn chi còn lại, hoặc hoại tử dần dần lên cao hơn lúc đầu. Vì vậy, bệnh nhân phải ngưng hút thuốc lá bằng mọi cách.
Cách ngăn ngừa duy nhất bệnh Buerger là không được tiếp tục hút bất cứ loại thuốc lá nào, kể cả thuốc có đầu lọc hay không.
Có phải ai hút thuốc lá cũng bị bệnh?
Sai. Tùy cơ địa mỗi người. Tuy nhiên, ai cũng có nguy cơ mắc phải nó.
Nếu phát hiện lúc tay chỉ mới lốm đốm vài vết bầm tím thì có phải là tay chưa hoại tử và sẽ không bị cắt bỏ?
Chưa đúng. Đó là tín hiệu ban đầu của hoại tử. Phải cắt phần nào, cắt đến đâu là tùy vào khả năng đáp ứng của bệnh nhân với các phương pháp điều trị.
Bàn tay bị hoại tử.
Những người hút thuốc lá thụ động thì sẽ không bị bệnh này?
Sai. Về mặt lý thuyết, hút thuốc thụ động và chủ động đều có nguy cơ như nhau. Người hút thuốc lá thụ động vẫn bị ung thư phổi như thường, vì 4.000 độc tố nó nằm trong khói thuốc chứ không phải nằm trong điếu thuốc người ta hút.
Nếu sau khi cắt chi mà không tái hút thì sẽ không bị hoại tử các phần còn lại?
Đúng, trong trường hợp phần hoại tử đã được cắt bỏ hoàn toàn.
PGS. TS Cao Văn Thịnh
Bệnh viện An Sinh
Sức khỏe và hạnh phúc của gia đình bạn
